17.07.14 Spyrium speelt in het Victoriaanse Engeland, maar dan blijkbaar wel in een parallel universum. Het geheimzinnige mineraal spyrium, wat in onze eigen werkelijkheid tot op de dag van vandaag onontdekt is gebleven, is in dat universum wél ontdekt. Dit spyrium bleek zulke bijzondere eigenschappen te bezitten als energiebron, dat James Watt en zijn obsolete stoommachine onder cynisch hoongelach de deur werden gewezen. Spyrium leidde zodoende tot een revolutie binnen de industriële revolutie. Daar willen we allemaal zo veel mogelijk van hebben!
Iedere ronde wordt er een grid van kaarten uitgelegd. Sommige kaarten stellen gebouwen of patenten voor die door de spelers gekocht kunnen worden en gedurende de rest van het spel gebruikt, bij anderen kunnen eenmalige acties worden uitgevoerd. Een ronde bestaat uit twee fasen: arbeiders inzetten bij de kaarten, en arbeiders terugnemen en de bijbehorende actie uitvoeren. Iedere speler besluit voor zich wanneer hij overstapt van fase I naar fase II; dit kan hij aangeven op een centraal bord. In fase I worden de arbeiders ingezet in het grid, in de ruimte tussen twee kaarten. Zodra een speler besluit over te gaan naar fase II mag hij ingezette arbeiders wegnemen, en de actie uitvoeren die afgebeeld wordt op een van de aangrenzende kaarten. Naast de kosten van de kaart of actie zelf betaalt de speler ook geld voor iedere andere arbeider die aan dezelfde kaart grenst. In plaats van de actie uit te voeren kan een speler zijn arbeider ook terugnemen om er geld voor te krijgen: hij krijgt dan zoveel geld als er andere arbeiders aan dezelfde kaart grenzen, maar verder mag hij geen actie doen. Daarnaast mogen de spelers in fase II hun eerder gekochte gebouwen gebruiken. De gebouwen maken acties mogelijk zoals het inleveren van spyrium voor punten of geld, of het krijgen van spyrium, geld of extra arbeiders. Zo komen spelers aan spyrium, en ruilen ze het in verschillende stappen weer om voor punten. En dat dan zes ronden achter elkaar. Ondanks het feit dat er een kaartenstapel A, B en C is zit er niet een echte opbouw in het spel. De zes ronden verlopen vrijwel identiek, er is geen spanningsboog te bespeuren. Soms ben je elkaar net te snel af bij het kopen/gebruiken van de kaarten, maar dat was het dan ook qua spelersinteractie. Niet alleen van ronde tot ronde, maar ook van pot tot pot biedt Spyrium te weinig variatie, waardoor het spel al snel verveelt. Barbara van Vugt
Spyrium, William Attia, Ystari/Asmodee, 2013 - 2 tot 5 spelers vanaf 13 jaar, 30-90 minutenxxtop

03.02.14 In het basisspel Seasons strijden 2 tot 4 magiers om de titel Aartsmagier van Argos. Deze uitbreiding levert nog wat extra materiaal voor de strijd. Zo zitten er 40 nieuwe machtkaarten in die voortborduren op de kaarten in het basisspel, dat uit 100  kaarten bestaat. De 140 kaarten samen vormen een goede mix van oud en nieuw, waardoor een verfrissende nieuwe spelervaring ontstaat. Van de nieuwe kaarten is vooral de Raven der Schmarotzer een erg leuke en noemenswaardige toevoeging: wie deze kaart uitspeelt mag een Raven-marker op een kaart van een medespeler leggen, en vanaf dat moment mag hij de functie van die kaart gebruiken alsof die van hemzelf is. Daarnaast zitten er fiches in met bijzondere eigenschappen; aan het begin van het spel krijgt ieder er drie blind gedeeld, waarvan hij er eentje mag uitkiezen. Ook zijn er kaarten waarvan er aan het begin een blind getrokken wordt die de spelsituatie beïnvloeden voor iedereen. Bijvoorbeeld dat alle machtkaarten een energie meer kosten om te betoveren, of dat de kaartenselectieprocedure anders verloopt. Heel belangrijk is verder dat er een startspelermarker is bijgesloten. Die had natuurlijk eigenlijk in het basisspel moeten zitten: vooral bij vier spelers met denkverlamming wordt maar zo vergeten wie de startspeler was. Dit is wat een uitbreiding hoort te zijn: hij biedt voldoende vernieuwende elementen om de moeite van de aanschaf waard te zijn, maar de nieuwigheden zijn niet zo buitensporig dat er een geheel ander spel ontstaat. Ook met het materiaal blijft alles in het nette, de uitbreiding zit in een bescheiden doosje en de onderdelen kunnen desgewenst ook in de doos van het basisspel opgeborgen worden. Ook aan de regels is veel aandacht besteed; de beschrijving van de nieuwe kaarten is net zo dik in orde als bij het basisspel. En bovenal wordt nu eindelijk duidelijk waar het gat in het spelersbordje voor bedoeld is! Barbara van Vugt
Seasons - Enchanted Kingdom, Régis Bonnessée, Asmodee/Libellud, 2013 - 2 tot 4 spelers vanaf 14 jaar, 60 minutenxxtop

26.05.13 Het lijkt wel een plaag! In deze tijden van recessie en bouwstops komt het ene na het ander spel uit dat het thema 'stad of beschaving ontwikkelen' heeft. Card City, Milton Keynes, The City, Innovation, en OddVille zijn een paar van deze spellen uit deze categorie. Kennelijk blijven de Frank Lloyd Wright’s onder ons hun dromen koesteren, wat de tijden ook moge zijn. Ook nu weer moeten de spelers aan de gang om allerhande bouwwerken kunstig naast elkaar te frommelen zodat de bevolking in grote getale toestroomt. Uit een etalage mag een speler in zijn beurt een tegel kopen; de tegel zelf heeft een prijs maar voor de positie in de etalage moet ook worden betaald. Op deze tegel staat allerhande informatie; zo kan ie blijvend de geldstatus verhogen, of ook juist geld genereren als deze aan een bepaald gebouw ligt. De populariteit van de kleinstad wordt op de spelerslijst weergegeven en is bij de aanvang van het spel 1; dit geeft het aantal burgers weer dat de speler per beurt vooruit gaat. Ook deze kan worden verhoogd door diverse tegels, terwijl weer andere tegels de populariteit juist verlagen, of als ze naast een bepaald gebouw komen te liggen. Aan het eind van een beurt bekijkt de speler zijn inkomen; is het postief dan krijgt ie geld en is het negatief dan moet ie betalen. De positie van de marker die de populariteit aangeeft wordt omgezet op het centrale bevolkingsbord, eigenlijk het scorebord. Passeert deze marker een rode streep op dit bord, dan gaat de speler in inkomen en populariteit met 1 omlaag. Wanneer de populariteit negatief wordt, gaat de speler achteruit; spelers zullen dan dus gauw gebouwtegels willen kopen die dit weer wat opkrikt.
Gebouwen hebben hun eigen specificaties, maar kunnen ook invloed hebben op andere gebouwen. En aangrenzende gebouwen kunnen weer invloed hebben op de pasgelegde tegel. Verder kunnen er in de stad tegels liggen die aangeven dat per nieuw gelegd gebouw van deze categorie er ook een marker moet worden verschoven. En tenslotte kunnen er bij andere spelers gebouwen liggen die ofwel bij de actieve speler hun invloed voor het gelegde gebouw laten gelden, ofwel de andere speler moet een aanpassing doen. Dat maakt het op den duur, wanneer er nogal wat gebouwen bij de diverse spelers liggen, vrij lastig om alles te kunnen overzien en het is onvermijdelijk dat er om de haverklap dingen worden vergeten.
Aan het begin van het spel is er per speler een doelmarker in de etalage gelegd: de speler met het meeste geld krijgt er tien burgers bij, de speler met de meeste groene gebouwen krijgt er twintig burgers bij, de speler met de hoogste populariteit vijftien burgers, en zo nog wat. Ook heeft elke speler aan het begin van het spel twee doelmarkers gekregen waar hij er een blind van houdt. Zo is het voor de spelers nooit helemaal duidelijk wat hun positie op het scorebord/bevolkingsbord is.
De gebouwentegels zijn verdeeld ineen A, B en C-stapel. In deze laatste stapel zit in de onderste zes tegels een 'laatste beurt' tegel geschud. De ronde wordt uitgespeeld, waarna iedere speler nog een laatste beurt heeft. Vervolgens worden de doelmarkers nog afgewerkt; een gelijkstand is niet voldoende om de punten/burgers te mogen incasseren; de speler met de meeste burgers wint.
'Suburbia' is weer typisch zo'n spel dat je niet met meer dan drie spelers wilt spelen; daar zijn de wachttijden te groot voor. Je wilt het ook niet met spelers spelen die elke beurt hun zet optimaal willen uitrekenen. Maar elke speler is bij het zoeken naar de beste gebouwentegel toch wel even bezig met calculeren ook al gaat dat niet tot het gaatje; het spel is daarom bij uitstek geschikt voor twee spelers en eigenlijk ook niet meer dan dat. Het feit dat zelfs dan gebouweneffecten worden vergeten geeft aan dat het overzicht al gauw totaal ontbreekt.
Het spel heeft analoge overeenkomsten met het kaartspel 'The City'; ook in dit spel versterken diverse kaarten een gelegde kaart. Het heeft ook nog een andere overeenkomst: in het begin werd het vaak gespeeld, maar al snel bleek het opgebrand vanwege gelijkvormig verlopende spelpatronen. Het is het lot dat ook 'Suburbia' te wachten staat...
Suburbia, Ted Alspach, Asmodee, 2012 - 2 tot 4 spelers vanaf 10 jaar, 60 minutenxxtop

07.04.12 In de haven van deze Cubaanse kustplaats is het ditmaal te doen. In de haven ligt een schip te wachten dat beladen moet worden met vier verschillende soorten goederen, terwijl er vijf er in het spel zijn: suikerriet, citrusvruchten, tabak, rum en sigaren. De gevraagde hoeveelheden zijn onvoorspelbaar en worden per dobbelsteen bepaald, en eentje doet er dus -even- niet mee. Rondom de haven bevinden zich een 9-tal personages -in de vorm van tegels- die bij begin willekeurig worden geplaatst. Om de haven heen worden dan nog 12 gebouwen verdeeld, die met een symbool aan de personages verbonden zijn. In een beurt verplaatst een speler een gemeenschappelijk autootje verder naar de deur van een ander persoon, één stapje is gratis, voor grotere afstanden moet betaald worden. Hier aangekomen mag bij dit personage de bijbehorende functie uitgevoerd worden, en daarna uit één van de drie gekoppelde gebouwen de actie. De personen kunnen een speler van goederen voorzien, de gebouwen bieden diverse voordelen, zoals het omzetten van tabak naar sigaren, of het tussentijds leveren aan het schip. Pas als de auto weer terug is in de haven, kan er echt geleverd worden, op 'Puerto-Ricaanse' wijze, dus speler na speler, en soort na soort. De verscheepte goederen leveren 2 tot 4 punten op, en als aan de vraag voldaan is mag een nieuw schip binnenkomen, met een nieuw te bepalen vraag. Na zeven keer verschepen worden de punten geteld, en de speler met meeste punten wint.
Voor de ervaren speler zal 'Santiago de Cuba' een feest van herkenning zijn; de goederen, personages en de fraaie vormgeving zijn geheel in lijn met voorgangers 'Cuba' en 'Havana'. 'Santiago de Cuba' speelt echter weer heel anders, en misschien komt het door ligging aan zee, maar dit spel speelt lekker licht en luchtig, en het is hierdoor een prima familiespelletje dat in een half uurtje te spelen is. Met een beetje oplettendheid bij de autotocht langs de kade kan er bij elke levering wel goed gescoord worden, of voorkomen worden dat een medespeler overdreven goed scoort. Puntje van kritiek: de zichschermen zijn wel erg klein uitgevallen -Cubaanse kwaliteit wellicht? Verder prima te doen, en zeker een bezoekje waard, dit 'Santiago de Cuba'. Edwin van de Sluis
Santiago de Cuba, Michael Rieneck, Pegasus Spiele/Eggertspiele, 2011 - 2 tot 4 spelers vanaf 10 jaar, 40-60 minutenxxtop
x

22.05.11 'Schwarzer Freitag' is een beursspel, e basta. De spelers moeten middels het slim inkopen en verkopen van aandelen -kleine koffertjes- in vijf verschillende kleuren proberen zo rijk mogelijk te worden. En dan gaat het niet om geld, maar om het zilver dat we ermee kunnen kopen. De zilverprijs stijgt tijdens het spel, dus wie te laat zilver begint te kopen is een dief van eigen portemonnee, maar wie te vroeg begint heeft misschien niet genoeg geld over om de rest van het spel nog mee te kunnen doen. Zodra de zilverprijs de 100$ bereikt is het spel ten einde. Het spel zit vol met kleine detailregeltjes die zonder overzicht -niet bijgeleverd- niet te onthouden zijn: bij het verkopen van aandelen daalt de prijs, bij het kopen stijgt de prijs echter niet, maar de prijs stijgt weer wel als er drie dezelfde aandelen op een lijst liggen, of als het laatste aandeel van een kleur uit de markt gehaald wordt, of als er na een waardering geen aandelen van een kleur in de markt liggen. Aandelen van de lijst gaan in de zak, aandelen vanuit de zak gaan naar de markt, is er één zwart aandeel getrokken dan mag hij terug in de zak, zijn het er meer dan gaan ze naar de voorraad... Friedemann, moest dat nou echt zo ingewikkeld?
De eerste paar potjes leek het spel niet te werken. De waarde van de aandelen bleef maar dalen, waardoor spelers geen geld konden maken, en de zilverprijs steeg te langzaam, zodat het spel niet uit raakte. Na het herhaaldelijk uitpluizen van de regels, en met de nodige hulp van de internets, werd uiteindelijk het euvel opgelost. Maar dat heeft meer doorzettingsvermogen gekost dan de gemiddelde speler in huis heeft! De regels zijn slecht gestructureerd, en een noodzakelijk overzicht ontbreekt. En eenmaal op de juiste manier gespeeld is het geen verkeerd spel, maar ook niet bijster origineel.
Het opzetten en uittellen van de gekleurde koffertjes is een hoop werk, en de omslachtige regeltjes omtrent de prijsverandering blijven een heel gedoe waarbij onvermijdelijk wel eens iets vergeten wordt. Hierdoor voelt 'Schwarzer Freitag' eerder als hard werk dan als een spelletje. In de categorie beursspellen zijn er betere en leukere exemplaren (Acquire, Het Beursspel, Big Boss) op de, jawel: markt! Barbara van Vugt
Schwarzer Freitag, Friedemann Friese, Kosmos, 2010 - 2 tot 5 spelers vanaf 12 jaar, 55 minutenxxtop
x

25.11.08 De beroemde Italiaanse handelsfamilies Strozzi, Medici en consorten, die al in vele spellen hebben gefigureerd, staan in de Italiaanse havens reikhalzend uit te kijken naar inkomende schepen met handelswaar. De schepen hebben verschillende eigenschappen: zeilsnelheid, handelswaren, schriftrollen en bonusfiches. Alle spelers hebben drie verschillende vlaggen in hun kleur waarmee ze op schepen kunnen bieden; wie een piratenvlag biedt krijgt het schip sowieso, wie een handelswarenvlag of ‘+1’vlag biedt kan nog overboden worden door de piratenvlag van een andere speler. Wie het schip heeft bemachtigd legt de geboden vlag op het schip, en plaatst het in een van de drie havens waar hij nog geen schip heeft liggen. Bij iedere haven hoort een scorelijst voor een handelswaar; de speler beweegt zijn marker omhoog op de lijst als het betreffende waar afgebeeld staat op het verworven schip. Voor afgebeelde schriftrollen klimt hij ook op op het schriftrollenspoor. Als alle speler al hun drie vlaggen hebben gebruikt om een schip te claimen is de ronde afgelopen; bij iedere haven wordt geld uitgedeeld voor de drie snelste schepen die er liggen, en voor de hoogste drie posities op het handelswaren scorespoor. Vervolgens krijgt iedereen zijn drie vlaggen weer terug, en worden er opnieuw schepen geveild. De markers op de diverse scoresporen blijven staan! Het spel duurt drie ronden, en aan het eind wint de rijkste speler.
Klinkt simpel? Misschien, maar toch sta je iedere keer voor duivelse keuzes. Slechts drie vlaggen te besteden, slechts één schip per haven te plaatsen, en dat zonder te weten welke schepen er nog voorbij komen. Naarmate de ronde vordert neemt het beeld in de havens vastere vormen aan; in welke havens heb je nog kans op punten voor het snelste schip of het handelswarenspoor, en welke havens mogen als verloren worden beschouwd? Neem je je verlies, of blijf je hopen op het snelle schip met de juiste handelswaren, met als risico dat je uiteindelijk met niks naar huis gaat? Want ook de andere spelers kunnen zien welke schepen voor jou mogelijk interessant zijn, en kunnen je daar vervelend bij dwarszitten! Strozzi heeft precies de juiste mix van spanning, luchtigheid en interactie om een leuk spel met voldoende diepgang op te leveren. Barbara van Vugt
Strozzi, Reiner Knizia, Rio Grande Games / Abacusspiele, 2008 - 3 tot 6 spelers vanaf 10 jaar, 60 minutenxxtopxx

18.03.07 We verplaatsen ons ditmaal naar het oosten, ver weg, in Japan, om precies te zijn, om daar onze clan tot volle wasdom te laten geraken. Eindelijk is Europa eens niet het strijdtoneel, alle mogelijke rakettenschilden ten spijt. Tegenstanders die ons in de weg zitten vermalen we tot moes, maar in veilig gewaande gebieden bouwen we burchten, tempels en theaters, nee, we zijn geen cultuurbarbaren! Dat we in de zestiende eeuw zitten, is volstrekt onbelangrijk, behalve als we er de passende borstrokjes bij willen aantrekken. Twee jaar spelen we, en daarna moeten we toch wel het een en ander hebben kunnen aanrichten; ach, voor sommige conflicten heb je niet zoveel tijd nodig, en anders worden ze thuis misschien ongerust! We beginnen met een op diverse sterktes uitgerust leger, dat we in verschillende, mogelijk verstrooide gebieden inzetten; van onze oorlogskas betalen we nieuwe huurlingen en zetten we de diverse gebouwen neer.
Drie keer per jaar plannen we onze acties: bouwen, versterken, belasting heffen, rijst vorderen, en aanvallen, en we doen dit door op ons persoonlijk actiebordje er de kaart van het gebied neer te leggen, blind, wel te verstaan, want alle spelers doen dit in deze fase gelijktijdig. Dat maakt het onzeker wat de anderen gaan doen: kan ik nog bijtijds huurlingen in dit verzwakte gebied bijzetten, of ben ik ‘m al kwijt na een mogelijke aanval? Het plannen wordt extra onzeker doordat de  tien verschillende acties in een wisselende volgorde worden afgwerkt, waarvan in de planningsfase slechts de eerste vijf openliggen. Wanneer drie seizoenen zijn doorlopen, wordt gekeken of de hoeveelheid gevorderde rijst voldoende is om er de bevolking van de verzamelde gebieden van te voeden; is dit niet zo, dan komt het wellicht tot een oproer, met mogelijk verlies van gebieden. Als dit is afgehandeld worden de punten geteld: een voor elk gebied, een voor elk gebouw, en extra punten voor meerderheden van gebouwen per provincie. De graanmarkers worden weer op nul gezet, en een tweede en laatste jaar wordt gespeeld, waarna de speler met de meeste punten heeft gewonnen.
Naast het plannen van de acties, dat het belangrijkste moment in een seizoen is, is er nog een enerverend en opzichtig element in het spel: de dobbeltoren. Deze toren wordt gebruikt om de uitkomst van de gevechten mee te bepalen. Hoe werkt het? Wanneer een speler een aanval vanuit een provincie doet, heeft hij de keus om een naburige provincie met een of meerdere legers aan te vallen; de verdediger zal meestal met al zijn legers willen verdedigen. De betreffende blokjes worden uit het gebied geraapt en in de toren gegooid; door kleine sluisjes blijven sommige blokjes in de toren hangen, en misschien komen andere, ook van niet bij het conflict betrokken blokjes, uit de toren. Bepalend voor de uitslag is of er meer blokjes van de aanvaller uit de toren zijn komen rollen dan van de verdediger; het surplus mag de winnaar in het veroverde - of behouden - gebied zetten - de rest, van aanvaller en verdediger, gaat terug in de voorraad - in het geval dat de aanvaller heeft gewonnen krijgt hij er direct de betreffende gebiedskaart van, met als mogelijk desastreus gevolg, dat de verdediger dit gebied op een actie had liggen die deze ronde nog moest worden uitgevoerd, en waar hij deze ronde dus geen actie meer voor heeft! De ene keer rollen bijna alle blokjes uit de toren, de andere keer blijven er wat  meer in hangen; het is als een dobbelsteen met geheugen, want een speler zal zich tweemaal bedenken om iemand aan te vallen waarvan hij weet dat er veel blokjes in de toren zijn blijven hangen!
Shogun is een remake van Wallenstein, dat zich inmiddels als klassieker heeft weten te vestigen. Is Shogun beter? Het regelwerk is eenduidiger dan van Wallenstein, en de afhandeling van de gevechten en de oproeren is vereenvoudigd: boeren helpen nu allen mee in de verdediging als er geen oproermarker ligt. Grappig genoeg leidt dit bij de spelers die 'Wallenstein' al eerder speelden tot nieuwe verwarring; de vraag blijft aldus hetzelfde: wat doen de boeren? Nieuw is het bieden op de startspelersvolgorde; dit geeft een leuk maar niet al te bepalend extraatje aan het spel. De spelers bieden blind met een aparte geldkaart op de spelersvolgorde; de hoogste bieder mag zijn positie bepalen en er het kaartje bij pakken dat hem dit seizoen een aardig voordeeltje oplevert: een extra leger bij de versterkingen, een extra rijst bij het inzamelen van rijst, een extra geld als er belasting wordt geheven, en voordeeltjes bij de aanval of verdediging. Was het bij 'Wallenstein' zo, dat spelers zich in de hoeken van het bord konden verschansen en zo onbereikbaar bleven voor verder gelegen kapers, in 'Shogun' zijn er hier en daar zeeroutes aangebracht die wat meer beweging op het bord moeten brengen; de vraag blijft of dat hiermee helemaal gelukt is.
Wat veruit de beste vooruitgang is, is de dobbeltoren; deze heeft nu een doorzichtige opvangbak, en dat is heel erg handig voor spelers die wat verder weg zitten en anders niet in de bak kunnen kijken. Minder handig is de kaart van Japan, waardoor het speelbord nu noodgedwongen een zeer langgerekte vorm heeft; maar er is nu tenminste wel een scorespoor om de rand gemaakt. Spelers die 'Wallenstein' al bezitten moeten voor zichzelf uitmaken of ze 'Shogun' nodig hebben, maar voor spelers die 'Wallenstein' hebben gemist maar wel van het genre houden geldt een onvervalst koopadvies!
En tja, Japan, de gebieden hebben voor ons westerlingen nogal gelijkluidende namen: Suruga, Sagami, Shimosa of Shinano, ze zouden allemaal zó van de sushikaart kunnen komen! Gelukkig hebben alle gebiedskaartjes grafische- en kleurverwijzingen waar we ze op het speelbord terug kunnen vinden. Shogun is een aardig veroverspel, waarbij het plannen van de acties en het uitvoeren van de gevechten met de unieke dobbeltoren het hart van het spel vormt. Tijd moet je wel hebben, want een potje duurt al gauw twee uur en meer. Maar dan heb je wel een prachtig spel met een uniek spelverloop op tafel staan!
Shogun, Dirk Henn, Queen Games, 2006 - 3 tot 5 spelers vanaf 12 jaar, 90 tot 120 minutenxxtop